No code, no woman, no cry

Temat dzisiejszego artykułu zaczął kształtować się, gdy pierwszy raz poznałem (i wypróbowałem) możliwości dojrzałych narzędzi działających w modelu „programowania bez programowania”, czyli tzw. no-code. Założona teza brzmiała – serwisy te są na tyle dojrzałe i dają tyle swobody, że można przy ich użyciu przygotować interaktywne witryny nie umiejąc kodować. Potem przebyłem długą podróż, starając się ową tezę udowodnić. Poległem.

Środowiska do tworzenia projektów no-code są fajne, nawet bardzo fajne. Problem polega na tym, że obiecują więcej, niż są w stanie dostarczyć. Prosta automatyzacja – super. Innowacyjna baza danych współużywana przez kilka osób o różnych uprawnieniach – bez problemu. Prosta logika złożona z kilku decyzji i akcji? Tu pojawiają się schody.

Etap zauroczenia

W moim przypadku zaczęło się od szczerego zauroczenia. Spójrzmy na prosty automacik wyklikany w serwisie Integromat, którym pochwaliłem się tutaj:

Jakie to jest fajoskie. Chcecie artykuł o Integromacie? pic.twitter.com/qcaTk9Lm9Y

— Informatyk Zakładowy (@InfZakladowy) June 24, 2020

Na obrazku widzimy automat, który przeprowadza kolejno (od lewej do prawej) następujące operacje:

• pobranie danych o oglądalności witryny z Google Analytics
• wyciągnięcie podzbioru numerków opisujących ostatnich kilka dni
• agregacja danych liczbowych do tabeli
• wizualizacja danych z tej tabeli na wykresie
• wysłanie obrazka z wykresem na Twittera oraz Slacka

Wynikowe twitnięcie dokonane przez automat wyglądało tak:

To jest wykres oglądalności Informatyka Zakładowego wygenerowany i opublikowany przez https://t.co/JjTSk2QUyx pic.twitter.com/1y2i3vlp4e

— Informatyk Zakładowy (@InfZakladowy) June 24, 2020

Wszystko wyklikane w kreatorze wizualnym, pozwalającym na względnie wygodne testowanie i odpluskwianie. Wrzucamy na ekran pastylkę symbolizującą daną integrację, wstawiamy klucz API, rzeczy zaczynają działać praktycznie od razu. W porównaniu do rzeźni, jaką jest ręczna integracja czegokolwiek z Google Analytics – niebo a ziemia.

Na blogu Integromatu opisano obszerny zestaw gotowców. Składa się on z 50 różnych szablonów, które można sklonować jednym kliknięciem.

Podczas pierwszej lektury nie dostrzegłem, że znakomita większość z nich składa się z raptem dwóch lub trzech kroków – np. przesłanie maili z Gmaila na Slacka, backup fotek z Google Photo na Dropboxa albo automatyczne twitnięcie postów z Facebooka. Jest to fajna i wygodna automatyka, ale… „dorosłe” programy komputerowe to jednak nieco więcej, niż reguły typu „akcja-reakcja”.

Etap otrzeźwienia

Narzędzia typu „no-code” zawsze wystawiają publiczne API, więc z definicji gotowe są do wzajemnej integracji. Orędownicy tego modelu często prezentują rozwiązania oparte o kilka uzupełniających się usług a popularnym przykładem innowacyjności w tym obszarze jest baza danych AirTable.

Polecam wszystkim samodzielne przeklikanie Airtable, to dość unikalne skrzyżowanie Excela z relacyjną bazą danych. Czerpie najlepsze z obu światów, np. bardzo wygodną obsługę danych różnych typów (predefiniowane kontrolki ekranowe), grupowanie sekcji czy prezentację relacji jeden-do-wielu i wiele-do-jednego. Kilka dobrych pomysłów nieobciążonych naleciałościami historycznymi czyni Airtable czymś nowym, świeżym i atrakcyjnym.

Co z tego jednak, skoro model rozliczeń jest tak dziwny. Płacąc 10 USD miesięcznie użytkownik może utworzyć dowolnie wiele baz danych, ale z limitem do… 5000 rekordów w każdej z nich. To wyklucza AirTable z bardzo wielu zastosowań, m.in. takich, gdzie wymagane jest logowanie zmian lub zdarzeń. Za 20 USD miesięcznie limit rośnie do 50 tysięcy rekordów. Aby jakoś usytuować tę cenę w relacji do konkurencji – konto Microsoft 365 Business Basic kosztuje 5 USD za osobę miesięcznie, też zawiera API do integracji z usługami zewnętrznymi a webowy Excel pomieści milion wierszy w każdym arkuszu.

Owo spostrzeżenie wywołało refleksję: to narzędzie jest zwyczajnie drogie. Prawdziwy problem leży jednak gdzie indziej. Wyklikałem sobie udany automacik integrujący kilka serwisów, m.in. AirTable, Integromat i coś-tam-jeszcze. Wymagał wysiłku, koniec końców zadziałał. Odruch programisty? Zapiszmy wszystko w repozytorium kodu, aby zawsze móc powrócić do poprawnej konfiguracji.

No i tu robi się problem, a raczej cała rodzina problemów. Czasem – choć nie zawsze – pojedyncze narzędzie no-code pozwala na „oznaczanie” albo „opublikowanie” stanu bieżącego pod jakąś nazwą. Jeśli jednak integrujesz kilka różnych narzędzi, nie uda ci się synchroniczne, spójne otagowanie stanu, do którego będzie dało się wrócić bez efektów ubocznych lub ręcznego przywracania parametryzacji. Nawet w obrębie jednego narzędzia prawie nigdy nie ma możliwości eksportu/importu kompletu ustawień, np. zapisania scenariusza Integromatu do pliku. W najlepszym razie możesz zrobić kopię zasobu i nazwać ją „działająca kopia czegośtam”.

Nawet nie zaczynajmy rozmowy o jednoczesnym utrzymaniu kilku środowisk: rozwojowego, testowego i produkcyjnego. Takie koncepcje nie istnieją. Nie ma możliwości przepinania zestawu kluczy API, nie ma migracji ustawień między środowiskami, przenoszenia przetestowanej funkcji do innego środowiska, porównywania różnic, niemożliwe jest utrzymanie jakichkolwiek dobrych praktyk dotyczących utrzymania oprogramowania. DevOpsi i miłośnicy Terraforma będą gotowi wydłubać sobie oczy, byle tylko nie patrzeć na wdrożenie produkcyjne takiej usługi.

Ostatnia kluczowa kwestia – kopie bezpieczeństwa. Biznes każdych rozmiarów nie może obejść się bez backupów, tworzonych automatycznie wg harmonogramu oraz na żądanie w dowolnej chwili. Wrzucenie w Google hasła „Airtable backup” zwraca na pierwszych pozycjach wątki z oficjalnego forum, w których można przeczytać, że NIE ISTNIEJE metoda backupu i późniejszego przywrócenia do Airtable danych oraz struktur, relacji, formuł i załączników. Także strony pomocy Integromatu nie zawierają ani jednego słowa o eksporcie i imporcie danych, ustawień, kluczy, przepływów. Podobnie jest w wielu innych narzędziach no-code.

„No-code” oznacza często „no-backup”, „no-fallback” i „no-revert”.

Etap porzucenia

Wiemy już, że przy braku backupów i zarządzania wersjami wynalazki typu „no-code” nie nadają się do poważnych zastosowań. Może jednak pomogą komuś, kto nie jest programistą a chciałby wyklikać jakiś mechanizm bardziej skomplikowany od „dwukoralikowego” backupu zdjęć?

Postanowiłem spróbować. Wymyśliłem sobie następujący problem – system wysyłający personalizowane maile z linkami dostępowym do jakiegoś zasobu. Założenia:

• żądanie może wysłać klient (podając e-mail) albo admin (podają identyfikator klienta)
• jeśli klient zostanie znaleziony w bazie danych, sprawdzamy datę ostatniej wysyłki maila
• jeśli ostatnia wysyłka miała miejsce godzinę temu lub wcześniej, wysyłamy wiadomość
• jeśli wysyłka się udała, odnotowujemy sukces

W każdym kroku niepowodzenie oznacza przejście do kroku, w którym alarmujemy operatora o błędzie i kończymy pracę. Diagram przepływu będzie wyglądał następująco:

Łatwo spostrzec, że przy czterech rozgałęzieniach mamy osiem możliwych ścieżek, z których sześć kończy się alarmem dotyczącym błędu.

Gdybyśmy teraz chcieli wyklikać w Integromacie schemat, gdzie błędne ścieżki zbiegają się w jednym węźle raportującym problem, napotkamy następujący bloker:

Klocek pozwalający na połączenie różnych ścieżek wykonania jest w Integromacie elementem… planowanym. Jeśli wierzyć serwisowi Crunchbase, Integromat jest na rynku od roku 2012. Skoro funkcja łączenia ścieżek wykonania jest w przygotowaniu od 2018 roku, to coś jest mocno nie tak z architekturą Integromata (lub z wyczuciem potrzeb użytkowników).

Tak czy owak jesteśmy skazani albo na ułomne obejście sugerowane przez autorów, albo na duplikowanie całych gałęzi diagramu, wskutek czego będzie on wyglądał tak:

Łatwo spostrzec, że węzeł „alarm w przypadku błędu” wystąpi tu sześciokrotnie. Gdybyśmy zdecydowali się na utrzymywanie projektu w takiej postaci, jest on praktycznie skazany na przeoczenia podczas przyszłych zmian i poprawek. Efektem będą trudne do wykrycia niespójności. Nawet dość podstawowe funkcje edycyjne (jak „znajdź-i-zamień”) dostępne są nie w interfejsie Integromatu, lecz w pluginie do przeglądarki Chrome.

Jeśli nie Integromat to co? Wytrwale szukałem lepszego narzędzia no-code. Rozgałęzienia w obsłudze zdarzeń są w Zapier są jeszcze bardziej prymitywne i ograniczone. W IFTTT nie ma ich wcale, tak samo jak Bubble. Power Automate dostępny jest tylko dla korporacji. Sprawdziłem jeszcze kilka mniej popularnych opcji i…

Poddałem się.

Jeśli obserwujecie mnie na Twitterze, wiecie to od lutego:

Szczerość nie radość, ale napiszę jak jest. Od wielu miesięcy starałem się pokazać Wam na prostym przykładzie prostej witryny z prostą automatyzacją, że współczesne webowe narzędzia typu NoCode pozwalają napisać program bez programowania. I wiecie co? 1/n

— Informatyk Zakładowy (@InfZakladowy) February 22, 2021

Napisałem wówczas: „Szczerość nie radość, ale napiszę jak jest. Od wielu miesięcy starałem się pokazać Wam na prostym przykładzie prostej witryny z prostą automatyzacją, że współczesne webowe narzędzia typu NoCode pozwalają napisać program bez programowania. I wiecie co? Nie pozwalają. Sorry, nadal do programowania potrzebujecie programisty, NoCode przestaje działać tuż po tym, gdy wyjdziemy poza granice funkcji przewidziane przez autorów danego rozwiązania. A naprawdę bardzo chciałem, żeby się udało.

Artykuł powstanie tak czy owak, będą propsy dla @integromat oraz @bubble, będą słowa uznania dla @airtable, ale ze wskazaniem kluczowych ograniczeń. Całkiem szczerze sądzę, że użytkownicy Excela 365 mogą pokochać Airtable a ten, kto od lat co rano zaczyna dzień pracy od rutynowego kopiowania danych skądś dokądś, może odzyskać radość życia dzięki Integromatowi. Niestety – to nadal za mało. Może kiedyś.”

Podsumowanie

Szczerze zachęcam do poklikania w Integromat i Airtable. Zobaczycie, jak kształtują się świeże paradygmaty oraz innowacyjne ścieżki User Experience. Przy odrobinie szczęścia odkryjecie prostą automatykę, której – nie wiedząc o tym – od zawsze potrzebowaliście. Trzeba tylko pamiętać, że już na średnim poziomie komplikacji minusy podejścia no-code przesłonią prawie wszystkie plusy a brak możliwości sporządzenia kopii bezpieczeństwa nie pozwoli użytkownikowi na spokojny sen.